Jeżeli podróżnicy zaglądają do położonej w południowo-wschodniej Anatolii prowincji Mardin, to zazwyczaj mają na celu odwiedziny w tylko jednym miejscu - stolicy tej prowincji. Tymczasem w okolicy znajdują się stosunkowo mało znane, ale bardzo ciekawe ruiny antycznego miasta Dara. W czasach wczesnego Bizancjum Dara była ważną fortecą, położoną w północnej Mezopotamii, tuż przy granicy z perskim Imperium Sasanidów. Z powodu tej strategicznej lokalizacji, w VI wieku n.e. Dara była świadkiem wielu konfliktów militarnych, z których najważniejszym była słynna bitwa pod Darą, stoczona w 530 roku. Jeżeli więc dotrzecie do Mardinu, to spróbujcie dojechać również do Dary, a z pewnością nie będziecie żałować.

Zarys historii

W okresie panowania cesarza bizantyjskiego Anastazjusza (491-518 r. n.e.), po przeszło 60 latach pokoju, wybuchł poważny konflikt z Persją, który trwał w latach 502-506. Były to tzw. wojny anastazyjskie, które stały się preludium do długiej serii potyczek zbrojnych, wyniszczających oba imperia przez kolejny wiek. Wojny anastazyjskie wykazały słabość bizantyjskich sił zbrojnych, a odpowiedzialni za porażki generałowie złożyli swe niepowodzenia na karb braku w tym regionie solidnej bazy militarnej, należącej do Bizancjum. Tymczasem Persowie posiadali w pobliżu potężną twierdzę w mieście Nisibis (obecnie Nusaybin).

Z tego powodu cesarz Anastazjusz, korzystając z chwilowego wytchnienia w wojnie, spowodowanego zaangażowaniem wojsk perskich na wschodzie, rozkazał utworzenie twierdzy na terenie wsi Dara. Była ona położona 18 km na zachód od Nisibis i zaledwie 5 km od granicy z Persją. Twierdza miała stanowić bazę wojskową i strzec przygranicznych terytoriów. Do jej budowy sprowadzono murarzy z całej Mezopotamii, a prace postępowały bardzo szybko. Nowe miasto powstało na trzech wzgórzach, z cytadelą na najwyższym wzniesieniu. Oprócz tego zbudowano ogromne magazyny, cysterny na wodę oraz łaźnie publiczne. Nowej osadzie nadano nazwę Anastasiopolis, na cześć cesarza i ustanowiono stolicą prowincji Mezopotamia.

Niestety, z powodu pośpiechu przy budowie twierdzy, jej mury obronne okazały się być słabej jakości, a srogie warunki pogodowe szybko pogłębiły problem, niszcząc długie odcinki fortyfikacji. Dlatego cesarz Justynian I (527-565 r. n.e.) został zmuszony do sfinansowania rozległych napraw fortyfikacji w Darze. Dodatkowo, nakazał podniesienie wysokości wewnętrznego muru do 20 metrów. Wieże obronne zostały wzmocnione i rozbudowane tak, aby osiągały wysokość 30 metrów. Aby dokończyć dzieła wzmacniania obronności Dary, wykopano fosę i wypełniono ją wodą.

Co więcej, inżynierowie pracujący w Darze, na rozkaz cesarski zmienili bieg pobliskiej rzeki Cordes tak, aby przepływała przez miasto. Osiągnęli to dzięki przekopaniu kanału, który poprowadził wody rzeki do miasta. W ten sposób Dara uzyskała praktycznie nieograniczony dostęp do wody pitnej. Ponadto, ponieważ zbudowany kanał przebiegał pod ziemią i wyprowadzał rzekę na powierzchnię aż 65 km na północ od miasta, poważnie ograniczono dostęp do wody ewentualnym najeźdźcom podczas oblężenia Dary. Rzeczywiście, takie rozwiązanie uratowało miasto kilkakrotnie podczas przedłużających się wojen z Persją.

Aby zapobiec powodziom, które w przeszłości zagrażały miastu, zbudowano wspaniałą zaporę łukową, jedną z pierwszych tego typu w historii budownictwa. Niestety nie jest nam znana lokalizacja tej konstrukcji. Dodatkowo, w tym samym czasie, zbudowano koszary dla wojska oraz dwa nowe kościoły: tzw. Wielki Kościół oraz Kościół Świętego Bartłomieja Apostoła. Po tych przemianach miasto otrzymało nową nazwę, oczywiście związaną z cesarzem Justynianem, i od tej pory znane było jako Iustiniana Nova.

W 530 roku pod Darą rozegrała się bitwa, będąca jednym ze starć zbrojnych w trakcie tzw. wojny iberyjskiej, toczonej w latach 526-532, pomiędzy Wschodnim Cesarstwem Rzymskim a Persją. Wojska bizantyjskie pod dowództwem generała Belizariusza po raz pierwszy od prawie 100 lat odniosły znaczące zwycięstwo nad Persami. Wynik ten zapewnił Bizancjum kontrolę nad strategicznie istotnymi terenami Mezopotamii północnej, pomimo klęski Belizariusza, poniesionej rok później, w bitwie pod Callinicum. Sam Belizariusz został z powodu tej porażki pozbawiony dowództwa i odwołany do Konstantynopola, gdzie zasłużył się już w kolejnym roku, tłumiąc powstanie Nika, skierowane przeciwko cesarzowi Justynianowi.

W 540 i 544 roku wojska perskie pod wodzą Chosrowa I Anoszirwana bezskutecznie atakowały Darę. Dopiero w 574 roku, pomimo wszelkich posiadanych fortyfikacji i zabezpieczeń, Dara została zdobyta przez Persów. Podobno na wieść o upadku Dary bizantyjski cesarz Justyn II oszalał, a państwem aż do jego śmierci w 578 roku rządziła w jego imieniu żona Zofia oraz ich przybrany syn Tyberiusz II Konstantyn. W międzyczasie wojska perskie kontynuowały marsz na zachód, ale powstrzymała je śmierć Chosrowa I.

Po zawarciu pokoju z Persją w 590 roku miasto zostało zwrócone Bizantyjczykom przez sasanidzkiego władcę Chosrowa II Parwiza, a następnie ponownie zdobyte przez tego samego władcę perskiego w 605 roku po trwającym dziewięć miesięcy oblężeniu. Tym razem Persowie zdecydowali się zrównać Darę z ziemią.

Miasto odbudowali Bizantyjczycy w 628 roku, ale już 11 lat później zdobyli ją świeżo nawróceni na islam Arabowie. W rękach arabskich Dara pozostała przez przeszło 300 lat. W X wieku miasto dwukrotnie (w 942 i 958 roku) złupili Bizantyjczycy, ale nigdy nie odzyskali już oni stałej kontroli nad tymi terytoriami. Od tamtego okresu Dara utraciła swoje znaczenie strategiczne, zaczęła popadać w ruinę i została ostatecznie opuszczona.

Dara obecnie

Podobnie jak w okresie bizantyjskim, także obecnie Dara leży na terenach przygranicznych, zaledwie 7 km od granicy turecko-syryjskiej. Ruiny dawnej bizantyjskiej fortecy położone są na terenie wsi Oğuz, która powstała w znacznej części bezpośrednio z antycznych materiałów budowlanych, o czym świadczą wbudowane w ściany domków starożytne elementy architektoniczne.

Informacje praktyczne

Ruiny Dary są udostępniane zwiedzającym, docierają tu nawet tureckie wycieczki szkolne. Tuż przy wjeździe do wsi znajdują się pozostałości bizantyjskiej nekropolii, które są ogrodzone i otwierane dla turystów codziennie za wyjątkiem poniedziałków, w godzinach od 8:30 do 18:30. Wstęp na teren nekropolii jest darmowy, a tablica informacyjna przy wejściu głosi, że wszelkie próby poboru opłat należy zgłaszać żandarmerii lub zarządowi Muzeum w Mardin.

Pozostałe struktury dawnej Dary położone są wśród zabudowań wiejskich, a żeby je odszukać, należy pokręcić się po terenie wsi Oğuz.

We wsi działa jedna restauracja, położona naprzeciwko wejścia do nekropolii, znajdują się przy niej również płatne toalety.

Najbliższe opcje noclegowe znajdują się w Nusaybin (29 km) i w Mardin (34 km).

Zwiedzanie Dary

Po zjeździe z trasy 955 prowadzącej z Mardinu, jeszcze przez wjazdem na teren wsi Oğuz, po lewej stronie drogi widoczne są wycięte w skałach kamienne stopnie, przypominające mezopotamskie zigguraty. W rzeczywistości są to pozostałości dawnych kamieniołomów, w których niewolnicy wykuwali kamienne bloki służące do zbudowania twierdzy Dara.

Tuż przy wjeździe do wsi, również po lewej stronie drogi, znajduje się ogrodzony teren nekropolii. W wykutych w skałach grobowcach chowano tu zmarłych mieszkańców miasta. Wiele grobowców ma prostą formę, ale kilka grobowców, należących do bogatych obywateli, zwraca uwagę zdobieniami i przestronnością. Grobowce wykute są w skałach wapiennych, miejscami na trzech kondygnacjach. Nad niektórymi grobami znajdują się wyrzeźbione w skale inskrypcje i zdobienia.

Wiele pozostałości zabytkowych budowli znajduje się w pobliżu wyschniętego koryta rzeki, której brzegi łączy most z okresu bizantyjskiego. Na przeciwnych brzegach rzeki stoją pozostałości murów obronnych miasta oraz kilku wież.

Największą atrakcją Dary są natomiast pozostałości ogromnych cystern na wodę. Część z nich jest schowana pod ziemią, a wstęp do nich jest możliwy, ale utrudniony - należy znaleźć posiadacza kluczy do tej budowli. Naprzeciwko wiejskiej herbaciarni znajdują się kolejne cysterny, odsłonięte i jedynie częściowo zadaszone.

Na terenie wsi zachowała się także droga prowadząca na agorę, ale sama agora jest obecnie w bardzo kiepskim stanie. Warto spędzić natomiast trochę czasu spacerując po wsi i wypatrując fragmentów dawnych budowli, które zostały wmurowane w ściany współczesnych budynków.