Pozostałości antycznego miasta Gryneion położone są na przylądku Temasa (obecnie Temaşallık Burnu), wchodzącym w wody zatoki Çandarlı, w pobliżu współczesnego miasteczka Yenişakran. Według źródeł antycznych nazwa miasta pochodzi od jednej z Amazonek noszącej imię Gryne. Miała ona zostać zgwałcona przez Apollina w miejscu, gdzie działała jego wyrocznia i gdzie później wzniesiono mu świątynię (Freely 2008).

Krajobraz w okolicach Gryneion - półwysep Temaşallık

Gryneion był jednym z dwunastu miast eolskich, zlokalizowanym na wybrzeżu Morza Egejskiego pomiędzy Myriną a Elaią. W Gryneionie mieściła się ogromna świątynia Apollina zbudowana z białego marmuru wraz z wyrocznią apollińską położoną w świętym gaju. Sława i wpływy tego ośrodka religijnego dorównywały sanktuarium w Klaros.

Według Pliniusza Gryneion posiadał własny port, ale jego lokalizacja nie jest obecnie znana. Miasto miało również słynąć z ostryg. Te słowa znajdują potwierdzenie w znalezionych przez archeologów monetach z Gryneionu, na których awersie umieszczono podobiznę Apolla, a na rewersie - ostrygę.

Nazwa miasta pojawia się po raz pierwszy w źródłach antycznych w V wieku p.n.e. Persowie zdobyli Gryneion w 548 roku p.n.e. i przekazali je, wraz z Myriną, w zarząd niejakiemu Gongylusowi. W 479 roku p.n.e. miasto uzyskało niezależność i przyłączyło się do Ateńskiego Związku Morskiego. Pod koniec V wieku p.n.e. Gryneion ponownie dostał się pod kontrolę perską i pozostał pod nią aż do czasów Aleksandra Wielkiego.

Fragment muru na terenie Gryneionu

W 335 roku p.n.e. Gryneion został zdobyty i spalony przez Parmeniona - jednego z dowódców Aleksandra Wielkiego. Przybył on na te tereny przed główną armią macedońską, miasto spalił, a jego mieszkańców wziął do niewoli i sprzedał jako niewolników, aby zapobiec buntom lokalnej ludności przeciwko macedońskiemu panowaniu. Od tego czasu Gryneion stracił na znaczeniu, ale istniał nadal, chociaż pod koniec okresu hellenistycznego, z powodu słabości politycznej i ekonomicznej, został formalnie przyłączony do Myriny.

Inny fragment muru na terenie Gryneionu

W czasach Królestwa Pergamonu Gryneion odzyskał częściowo swe znaczenie, jako najbliższa wyrocznia apollińska. Z tamtego okresu pochodzi legenda o założeniu miasta przez Grynusa syna Eurypylusa. Miał on odnieść zwycięstwo nad sąsiadami przy wsparciu Pergamusa syna Neoptolemeusa, a następnie założyć dwa miasta: Pergamon i Gryneion, ku czci swojego sojusznika i swojej własnej. Lokalizację Gryneionu miała wskazać mu wyrocznia apollińska. Opowieść ta, łącząca Pergamon z Gryneionem, jest najprawdopodobniej owocem manipulacji historią, wykonanej za czasów panowania Attalidów, którzy chcieli nadać tym miastom większe znaczenie oraz wskazać ich wspólne korzenie (Parke 1985).

Pagórek na terenie Gryneionu

Prace archeologiczne w Gryneionie

Pozostałości Gryneionu zostały odkryte w 1957 roku podczas budowy trasy z İzmiru do Çanakkale. Znaleziono wówczas kilka grobowców oraz dom z czasów rzymskich.

Pierwsze systematyczne wykopaliska w Gryneionie prowadzone były w latach 1973-1975 pod kierownictwem Muzeum Archeologicznego w Bergamie. Znaleziska z tych prac są datowane na VII-V wiek p.n.e.. Oprócz lokalnej, szarej ceramiki oraz naczyń w stylu orientalizującym odkopano importowaną, luksusową ceramikę z Aten i Koryntu.

Amfora z Gryneionu z VI wieku p.n.e. na ekspozycji w Muzeum Archeologicznym w İzmirze

Wykopaliska ratunkowe na terenie nekropolii, prowadzone w latach 1992-1994 przez Muzeum Archeologiczne w İzmirze, zaowocowały odkryciem lokalnej i importowanej ceramiki, kilku przedmiotów z metalu oraz obiektów kościanych i kamiennych.

Ceramika z Gryneionu ma duże znaczenie dla wskazania centrum produkcji naczyń orientalizujących oraz dla ustalenia lokalnej chronologii. Znaleziska te pomogły również wykazać, w jakim stopniu inne ośrodki produkcyjne regionu, takie jak Fokaja (Foça), Kyme (Aliağa) i Pitane (Çandarlı), wpływały wzajemnie na siebie.

Naczynie z Gryneionu z VI wieku p.n.e. na ekspozycji w Muzeum Archeologicznym w İzmirze

Znaleziska z wykopalisk archeologicznych prowadzonych w Gryneionie można oglądać w Muzeum w Bergamie oraz w Muzeum Archeologicznym w İzmirze.

Obejrzyjcie znaleziska z Gryneionu wystawione w Muzeum w Bergamie.

Obejrzyjcie galerię eksponatów z Gryneionu w Muzeum Archeologicznym w Izmirze.

Obecnie niewiele zachowało się do zobaczenia na półwyspie Temaşallık: widać kilka kamieni, fragmentów kolumn, murek. Półwysep jest natomiast popularnym miejscem piknikowo-plażowym, czyste wody Morza Egejskiego zachęcają do kąpieli, a w cieniu kilku rosnących na nich drzew obozowiska rozbijają kamperowcy.

Morze Egejskie w okolicach Gryneionu

Bibliografia

1. Freely, John, The Western Shores of Turkey, Londyn 2008
2. Parke, Herbert William, The Oracles of Apollo in Asia Minor, Londyn 1985