Region:
Milas to niewielkie i niepozorne miasteczko, które niegdyś było stolicą Karii. Obecnie przez turystów jest zapewne kojarzone głównie z lotniskiem Milas-Bodrum, na którym lądują samoloty czarterowe, przywożące wczasowiczów spragnionych wypoczynku na półwyspie Bodrum. Jednakże w Milas znajduje się kilka ciekawych miejsc, z powodu których warto zatrzymać się tu na chwilę przed wyruszeniem w drogę na wybrzeże egejskie.
Milas położony jest w centrum wysoko rozwiniętego gospodarczo regionu, a dodatkowo jego okolice obfitują w budowle historyczne i stanowiska archeologiczne. Miasto to było pierwszą stolicą starożytnej Karii, a w średniowieczu stało się stolicą bejliku rodu Menteşe. Co ważne, znajdujące się w samym centrum Milasu Mauzoleum Hekatomnusa oczekuje na wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Rys historyczny
Za czasów karyjskich miasto znane było jako Mylasa i słynęło ze świątyni poświęconej lokalnemu anatolijskiemu bóstwu. Grecy przemianowali to bóstwo na Zeusa, władcę Olimpu, a Mylasa stała się najważniejszym sanktuarium Karów. Dodatkowo Mylasa połączona była 'Świętą Drogą' z Labraundą, drugim najważniejszym lokalnym miejscem kultu religijnego. Mylasa była przez długi okres stolicą Królestwa Karii, z wyjątkiem czasów panowania słynnego Mauzolosa, który za stolicę wybrał położony dalej na południe Halikarnas (obecne Bodrum).
Najwcześniejsze dzieje
Najwcześniejsze wzmianki historyczne o Mylasie pochodzą z początków VII wieku p.n.e. Wówczas karyjski przywódca z Mylasy o imieniu Arselis wspomógł Gygesa z Lidii w rywalizacji o tron lidyjski. Ten epizod dał początek kultowi Zeusa pobliskiej w Labraundzie: podobno jego posąg trzymał topór o dwóch ostrzach przywieziony z Lidii przez Arselisa z Sardes.
W starożytnej Mylasie oddawano cześć trzem lokalnym bóstwom, których imiona zostały zhellenizowane we wszystkich przypadkach jako Zeus. Odróżniały je przydomki: Zeus Labrandyjski (lub Stratios), Zeus Karyjski oraz Zeus Osogoa.
Panowanie perskie
W czasach panowania perskiej dynastii Achmenidów Mylasa zachowała status najważniejszego miasta Karii. Zarządzali nią władcy nominowani przez króla perskiego, związani z imperium na mocy przymierza. Pierwszą lokalną dynastią władającą Mylasą w imieniu władców Persji był ród Lygdamidów, rządzący od około 520 roku p.n.e. Ostatni jej przedstawiciel, Lygdamis II, zmarł około 450 roku p.n.e.
Po jego śmierci Mylasa przystąpiła do założonego przez Ateny Związku Morskiego, ale pod koniec V wieku przywrócone zostało na tych terenach panowanie perskie. Tym razem Persowie przekazali lokalne rządu rodowi Hekatomnidów.
Dynastia Hekatomnidów
Rządzącą Karią dynastię założył Hekatomnus, którego po śmierci zastąpili synowie i córki. Oficjalnie Hekatomnidzi byli satrapami imperium perskiego, jednakże zachowali duży stopień autonomii. Co więcej, pomimo perskiego zwierzchnictwa, za ich panowania w Karii dużą rolę odgrywały greckie wpływy religijne i kulturowe. Początkowo Hekatomnidzi władali z Mylasy, gdzie wzniesiono mauzoleum Hekatomnusa, które można oglądać do dziś. Budowla ta stanowiła architektoniczny precedens, z którego rozwinęły się późniejsze, znacznie bardziej monumentalne, mauzolea tej dynastii. Wiadomo również, że w owym czasie zbudowano w Mylasie świątynię zadedykowaną Nemezis, w greckiej mitologii będącej boginią zemsty, sprawiedliwości i przeznaczenia. Fronton tej budowli znajduje się obecnie w Muzeum Archeologicznym w Stambule.
W czasach panowania syna Hekatomnusa o imieniu Mauzolos (od 377 do 352 roku pn.e.) dynastia uzyskała w praktyce status władców Karii i opanowała znaczące tereny. Jednak dla Mylasy oznaczało to utratę roli stolicy - Mauzolos wyznaczył do tej funkcji położony nad morzem Halikarnas. To w Halikarnasie wzniesiono mu grobowiec, który jako Mauzoleum uzyskał miano jednego z Siedmiu Cudów Świata.
Czasy rzymskie
W 40 roku p.n.e. Mylasa została prawie doszczętnie zniszczona podczas wojny domowej, toczonej przez Rzymian. Miasto zdobył wówczas Quintus Labienus, który zawarł sojusz z Partią i najechał rzymskie prowincje na wschodzie Morza Śródziemnego, będące pod kontrolą Marka Antoniusza. Zajął rzymską prowincję Syrię razem z Partami w 40 roku p.n.e., a następnie wkroczył do południowej Anatolii. Zarówno Labienus, jak i Partowie zostali pokonani przez Publiusza Wentydiusza Bassusa, który odzyskał te prowincje dla Marka Antoniusza. Jednakże, zanim został pokonany, wyrządził wiele zniszczeń, a jego ofiarą padła między innymi Mylasa.
Z powodu niszczycielskiej działalności Labienusa wiele zachowanych do naszych czasów zabytków antycznych pochodzi z okresu odbudowy miasta. W pierwszych wiekach naszej ery Mylasa przeżywała okres rozkwitu, była często wspominana przez pisarzy i mogła się poszczycić wyśmienitymi oratorami: Euthydemosem i Hybreasem. Ich relacja dała początek powiedzeniu "konieczne zło". Eutydemos i Hybreas byli politycznymi przeciwnikami, a gdy Eutydemos zmarł, Hybreas przemówił na jego pogrzebie, gdzie zauważył: "Jesteś koniecznym złem: nie możemy żyć ani z tobą, ani bez ciebie".
Co zaskakujące, znaleziona w Mylasie inskrypcja dostarczyła nam jednych z niewielu pewnych dat z życia wybitnego rzymskiego historyka Korneliusza Tacyta. Na jej podstawie wiadomo, że był on namiestnikiem rzymskiej prowincji Azja w latach 112–113 n.e.
Rządy tureckie
Obszary Karii zostały zajęte przez oddziały tureckie pod dowództwem beja Menteşe pod koniec XIII wieku. Od imienia tego przywódcy utworzony tu bejlik nazwano Menteşe, a Mylasa stała się jego stolicą. Centrum administracyjnym stał się zamek Beçin, położony około 5 kilometrów od centrum miasta, który ze względów strategicznych był łatwiejszy do obrony.
Imperium Osmańskie przejęło bejlik Menteşe w 1390 roku, ale już 12 lat później, wskutek zwycięstwa Tamerlana nad Osmanami pod Ankarą, przywrócono tu władzę bejów Menteşe. Pod kontrolę osmańską miasto wróciło w 1420 roku, za czasów panowania sułtana Mehmeda I. Jedną z pierwszych decyzji po podboju Mylasy było przeniesienie centrum administracyjnego do Muğli.
Jeszcze na początku XX wieku Milas posiadał znaczącą populację grecką oraz żydowską. Zgodnie z postanowieniami o wymianie ludności Grecy opuścili miasto w 1923 roku, a społeczność żydowska wyemigrowała w latach 50-tych XX wieku do Izraela.
Milas słynie obecnie z produkcji wełnianych dywanów o charakterystycznym, lokalnym wzornictwie. Dywany wytwarzane są w otaczających miasto wioskach, a ilość krosien tkackich w dystrykcie szacowana jest na aż siedem tysięcy.
Co warto zobaczyć:
Najważniejszym zabytkiem starożytnym w Milasie są ruiny Mauzoleum Hekatomnusa, położone w centralnej dzielnicy miasta nazywanej Hisarbaşı. To stanowisko archeologiczne składa się z muru otaczającego świętą dzielnicę, czyli temenos, podium mauzoleum, zachowanych komnat grobowych, sarkofagu oraz tzw. kolumny Menandrosa, która jest późniejszą konstrukcją z okresu cesarza Augusta.
Grobowiec Hekatomnusa był prekursorem Mauzoleum w Halikarnasie, jednego z Siedmiu Cudów Starożytnego Świata. Mauzoleum Hekatomnusa zostało zbudowane na miejscu, które górowało nad starożytnym miastem Mylasa i było widoczne z każdej części osady. Uważa się, że jego zamysł został stworzony przez syna Hekatomnusa, słynnego Mauzolosa, który rozpoczął budowę tego wspaniałego mauzoleum w pierwszej ćwierci IV wieku p.n.e. po nagłej śmierci Hekatomnusa. Budowla nigdy nie została ukończona, gdyż Mauzolos przeniósł stolicę z Mylasy do Halikarnasu.
Dodatkowej powagi obszarowi, na którym znajduje się monumentalny grobowiec, dodaje fakt, że został on zbudowany na ogromnym tarasie. Wysokość jego ścian wynosi 8,5 metra. Taras był wzniesiony z białych bloków marmurowych. Monumentalne wejście (czyli propylon) do sanktuarium zostało zaprojektowane na południowej ścianie otaczającego go muru. Do tej pory odsłonięto jedynie 11 stopni tego monumentalnego wejścia.
Dostęp do komory grobowej, która znajduje się 4,70 metra poniżej poziomu starożytnego chodnika, zapewnia korytarz o długości ponad 8 metrów. Wewnątrz sklepionej komory znajduje się marmurowy sarkofag ozdobiony z czterech stron płaskorzeźbami. Ściany komory grobowej pokryte są kolorowymi malowidłami. Sarkofag ma wymiary 2,90 na 2,3 metra i 1,5 metra wysokości.
Cztery boki sarkofagu zdobią reliefy o jakości dorównującej najsłynniejszym dziełom okresu klasycznego. Reliefy na froncie sarkofagu przedstawiają "Scenę uczty" z Hekatomnusem leżącym na łożu w centrum sceny, jego żoną Abą obok niego i jego dziećmi Mauzolosem i Artemizją przed nimi. Na tyle sarkofagu znajduje się scena "Polowania na lwa", po prawej stronie sarkofagu - scena "Żałoby po Hekatomnusie", a po lewej stronie - scena "Przejęcia władzy".
Malowidła ścienne w komorze grobowej ukazują dwie pary złożone z mężczyzny i kobiety każda, siedzące naprzeciw siebie w dostojnej pozie. Za postaciami męskimi stoją służący, a za postaciami żeńskimi - kobiety z rodziny lub służba pałacowa. Kontekst tych malowideł to podkreślenie ciągłości dynastii, ponieważ przedstawione postacie męskie to sam Hekatomnus i jego następca, Mauzolos. Kobieta siedząca przed Hekatomnusem, owinięta w płaszcz, to Aba, która była również jego żoną i siostrą, a kobieta uchylająca welon, jakby chciała pokazać się Mauzolosowi, to jego żona i siostra Artemizja. Sceny fryzu, wykonane w miniaturze, przedstawiają dwa różne tematy. Na fryzie zachodnim trwa bitwa między Lapitami i Centaurami, w której bierze udział Tezeusz. Na fryzie wschodnim ukazana jest bitwa między Grekami i Amazonkami.
Grobowiec Hekatomnusa jest jednym z najważniejszych zabytków kultury antycznej, reprezentujących kult zmarłych. Jest to wysokiej klasy projekt architektoniczny, rzeźbiarski i malarski. Szczególnie malowidło ścienne z grobowca, znane jako "Fryz z Grobowca Hekatomnusa", to dzieło unikalne dzięki swoim dużym rozmiarom oraz stopniowi zachowania.
Obecnie mauzoleum Hekatomnusa jest częścią kompleksu muzealnego noszącego nazwę Milas Uzunyuva. W jego skład, oprócz samego mauzoleum, wchodzą tradycyjne domostwo Emina Agha z XIX wieku, centrum dla zwiedzających, Muzeum Dywanów z Milasu oraz centrum aktywności dla dzieci. Całość udostępniana jest zwiedzającym codziennie z wyjątkiem poniedziałków, w godzinach od 8:30 do 20:00 w cenie 3 euro (stan na rok 2024).
Drugim ważnym zabytkiem w Milasie jest wyśmienicie zachowany grobowiec, nazywany Gümüşkesen, zbudowany w II wieku n.e., czyli w czasach rzymskich. Naukowcy przypuszczają, że stanowi on pomniejszoną kopię słynnego Mauzoleum z Halikarnasu. Nazwa Gümüşkesen jest tłumaczona na dwa sposoby: jako 'Przecinająca Srebro' lub 'Srebrna Sakiewka'. Nazwa ta tłumaczona jest istnieniem legendy, według której pod grobowcem znajduje się skarb srebra, stopionego i w postaci płynnej wlanego pod ziemię przez widoczny otwór w kształcie lejka. Z wyglądu Gümüşkesen to dwukondygnacyjna budowla z gankiem i masywną komorą grobową na niższej kondygnacji. Całość przykryta jest dachem o kształcie piramidy.
Jedynym zachowanym fragmentem murów miejskich antycznej Mylasy jest brama nazywana Baltalı Kapı (czyli Brama z Toporem). Jej współczesna nazwa związana jest z wizerunkiem topora o podwójnym ostrzu, umieszczonym na zworniku, czyli najwyższym punkcie łuku bramy. Taki topór, nazywany labrys znany jest od czasów minojskich, a w antycznej Grecji wykorzystywany był m.in. do składania ofiar ze zwierząt. Brama datowana jest na II wiek n.e. Najprawdopodobniej to od tej bramy zaczynała się 'Święta Droga' do sanktuarium w Labraundzie.
Na terenie miasta zachowały się trzy XIV-wieczne meczety, które są pamiątką po okresie panowania tureckich władców z rodu Menteşe. Budowle te nazywają się: Meczet Orhana Beja, Meczet Haci Ilyasa oraz Wielki Meczet.
Najstarszym budynkiem z okresu osmańskiego jest meczet Firuz, zbudowany w 1394 roku i noszący imię pierwszego osmańskiego administratora miasta. Wśród zabytkowych meczetów wyróżniają się także odrestaurowane meczety Ağa z 1737 roku oraz Belen, położony tuż przy karawanseraju Çöllüoğlu Hanı, zbudowanym w latach 1719-1720.
W Milasie sporo jest dawnych tradycyjnych budynków z czasów osmańskich. Część z nich jest odremontowana, ale większość popada niestety w ruinę. Jedną z najciekawszych budowli tego typu jest Hacı Ali Ağa Konağı. Posiadłość zbudował w 1868 roku Hacı Ali Ağa. Budynek jest dwukondygnacyjny: na parterze przechowywano niegdyś zboże i oliwę z oliwek, a na piętrze znajdowały się pokoje mieszkalne. W 2005 roku konak odremontowano i zaadaptowane na cele kulturalne. Obecnie mieści się w nim 'Dom Komiksu Turhana Selçuka', znanego twórcy komiksów, urodzonego w Milasie.
W centrum miasta położone było niewielkie muzeum z eksponatami archeologicznymi znalezionymi na terenie samego Milasu oraz w jego okolicach. W 2024 roku było nieczynne z powodu planowanej przeprowadzki do kompleksu muzealnego przy Mauzoleum Hekatomnusa.
W okolicach miejskiej obwodnicy zachowały się fragmentu późno-rzymskiego akweduktu, a na szczycie wzgórza cmentarnego znajduje się wykuty w skale grobowiec w stylu licyjskim, datowany na IV wiek p.n.e.
Okolice Milasu obfitują w ciekawe zabytki. Wystarczy wspomnieć, że na terenie dystryktu znajduje się 27 znaczących stanowisk archeologicznych. Do najważniejszych można zaliczyć ruiny miasta Euromos, zamek Beçin oraz antyczne sanktuarium Labraunda.
Jak dotrzeć?:
Autokarem: dworzec autokarowy w Milas położony jest przy drodze przelotowej Bodrum-Söke. Wśród połączeń autokarowych warto wymienić te z: Adaną (14 godzin jazdy), Afyonem (7 godzin), Ankarą (10 godzin), Antalyą (7 godzin), Aydın (2 godziny), Bursą (9 godzin), Dalamanem (3 godziny), Denizli (4 godziny), İzmirem (4 godziny), Konyą (10 godzin), Manisą (3,5 godziny), Muğlą (1,5 godziny), Selçuk (2 godziny), Söke (2 godziny), Stambułem (12 godzin) i Yatağan (45 minut).
Dolmuszem: z Bodrum (1 godzina jazdy). Z małego przystanku dolmuszy w centrum Milasu odbywają się również kursy do Iasos.
Samochodem: z Bodrum do Milas prowadzi w kierunku północno-wschodnim droga D330 (51 km). Z północy do Milasu można dojechać drogą D525 z Söke (82 km), a z położonej na wschodzie Muğli drogą D330 przez Yatağan (66 km).
Powiązane artykuły:
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz