Położenie w mieście:
Obok hellenistycznego Heroonu w Efezie stoi kolejny pomnik grobowy, znany jako Oktagon. Ta pochodząca z końca I wieku p.n.e. budowla była monumentalnym ośmiobocznym mauzoleum o wysokości około 13 metrów, pierwotnie otoczonym kolumnadą koryncką, stojącą na kwadratowej podstawie o bokach długości 9 metrów. Przykryto go najprawdopodobniej stromym dachem piramidalnym, co było wówczas nowatorskim rozwiązaniem architektonicznym. Wszystkie widoczne części wykonano z białego marmuru.
Dziś niewiele można zobaczyć z pierwotnego ośmiokątnego budynku. Przy ulicy Kuretów do dziś stoi jedynie jej kwadratowy cokół, a wiele fragmentów znajduje się w magazynie na terenie wykopalisk. Jednakże dwie kolumny i część gzymsu zostały wywiezione do Austrii na początku XX wieku i obecnie można je oglądać w Muzeum Efeskim w Wiedniu.
Oktagon został odkryty w 1904 roku i początkowo został zinterpretowany jako pomnik-trofeum. Jednak dalsze wykopaliska, przeprowadzone w 1929 r., odsłoniły komorę grobową umieszczoną na szczycie podstawy budowli. Wewnątrz znajdował się sarkofag ze szkieletem młodej kobiety mającej 15–18 lat w chwili śmierci. Niestety, czaszka szkieletu zaginęła później w Niemczech podczas II wojny światowej.
W klasycznej starożytności pochówki wewnątrz miasta były zarezerwowane dla najwybitniejszych osobistości, takich jak bohaterowie, zamożni sponsorzy budynków użyteczności publicznej czy wpływowi politycy. Dlatego archeolodzy byli więcej niż zaskoczeni odkryciem mauzoleum wzniesionego najwyraźniej na cześć bardzo młodej kobiety. Ponieważ nie odnaleziono żadnego napisu wyjaśniającego, kim była, zagadka nadal pozostaje nierozwiązana.
Jednak sensacyjna propozycja rozwiązania tej łamigłówki padła w latach 80. XX wieku. Hilke Thür z Austriackiej Akademii Nauk zasugerowała, że był to grobowiec Arsinoë IV, egipskiej księżniczki zamordowanej w 41 roku p.n.e. przez Marka Antoniusza za namową Kleopatry VII.
Data wzniesienia grobowca zdawała się potwierdzać tę teorię, gdyż datowano go na okres pomiędzy 50 a 20 rokiem p.n.e. Co więcej, ośmiokątny plan pomnika przypominający drugą kondygnację latarni morskiej w Aleksandrii oraz piramidalny kształt dachu mauzoleum zdają się wskazywać w stronę Egiptu. Jednakże przeprowadzone w tym okresie datowanie kości metodą węgla C14 dostarczyło szerokiego zakresu dat, mieszczącego się w przedziale od 200 do 20 roku p.n.e.
Autorka teorii „grobowca Arsinoë”, Hilke Thür, podejmowała wiele prób udowodnienia swojej tezy. Testy DNA nie powiodły się, ponieważ kości były zbyt często dotykane. Wówczas dokonano próby rekonstrukcji brakującej czaszki na podstawie starych fotografii i pomiarów wykonanych w latach dwudziestych XX wieku. Rekonstrukcja komputerowa rzekomo wykazała mieszankę cech afrykańskich, egipskich i klasycznych greckich – dokładnie tak, jakich należy się spodziewać po wyglądzie Arsinoë. Jednakże metoda rekonstrukcji przodków na podstawie pomiarów czaszki już dawno została odrzucona przez badaczy jako pseudonauka.
Najlepszego podsumowania teorii „grobowca Arsinoë” dokonała znana klasycystka Mary Beard, wskazując na powody, dla których ta interpretacja się nie sprawdza. Po pierwsze, na grobie nie zachował się napis z imieniem egipskiej księżniczki. Po drugie, pozostałe kości należą do osoby w wieku 15–18 lat, podczas gdy Arsinoë w chwili śmierci miała około 20 lat. Po trzecie, założenie, że Kleopatra i Arsinoë były pełnymi siostrami, nie znajduje potwierdzenia, gdyż pewne jest tylko to, że ich ojcem był król Ptolemeusz, ale mogły mieć różne matki. Ta sprawa unieważnia argument etniczny i wszelkie badania genetyczne lub pomiarowe. Warto też dodać, że część badaczy przesunęła datę budowy Oktagonu na czasy cesarza Augusta (27 p.n.e. – 14 n.e.).
Jednak sensacyjny pomysł, że Oktagon jest grobowcem Arsinoë IV, jest nadal powszechnie akceptowany. Nawet oficjalna tablica informacyjna umieszczona na miejscu podaje, choć ostrożnie, że „grób należy prawdopodobnie do Arsinoë IV, najmłodszej siostry Kleopatry, zamordowanej w Efezie”. Jeżeli pomnik jest faktycznie grobowcem Arsinoë, byłby to jedyny przypadek odnalezienia szczątków członka dynastii Ptolemeuszy. Fakt ten jest tym bardziej zaskakujący, że dynastia ta rządziła Egiptem przez prawie 300 lat.
W bardziej przyziemnym tonie należy dodać, że Oktagon został później ponownie wykorzystany w IV wieku n.e., kiedy dwa listy zostały na nim upublicznione w formie inskrypcji. Pierwsza inskrypcja (po lewej stronie) została napisana po łacinie przez cesarzy Walentyniana, Walensa i Gracjana. Dotyczy uregulowania podziału środków publicznych pomiędzy miastami Azji Mniejszej mocno zniszczonymi przez trzęsienia ziemi. Druga inskrypcja (po prawej) jest dwujęzyczna (po grecku i łacinie). Napisana do prokonsula dotyczy podziału kosztów lokalnych igrzysk festiwalowych pomiędzy cztery miasta. Wydaje się więc, że w IV wieku Oktagon stał się rodzajem tablicy informacyjnej, na której wywieszano ogłoszenia publiczne.
Pomiędzy Oktagonem na zachodzie a Stoą Alytarchesa na wschodzie wykopaliska przeprowadzone w 1994 roku odsłoniły pozostałości budowli wzniesionej na planie sześciokąta, nazwanej więc Heksagonem. Budynek ukryty był pod zabudową z późniejszego okresu i częściowo pod schodami ulicy Kuretów. Archeolodzy usunęli kilka płyt pokrywających brukowaną ulicę, aby odsłonić plan Heksagonu. Aby zminimalizować zniszczenia, wybrano gorzej zachowane płyty, umieszczone w zachodnim narożniku pomnika.
Zrekonstruowany wygląd Heksagonu to konstrukcja trzykondygnacyjna, składająca się z podstawy, kolumnady jońskiej i stożkowego dachu. Budynek osiągnął wysokość około 10 metrów. Budowlę datowano na koniec I wieku p.n.e. na podstawie znalezionych w pobliżu fragmentów ceramiki. Jego funkcja pozostaje niepewna, gdyż być może był to pomnik honorowy, na drugim piętrze mieszczący pomnik wybitnej osoby. Tuż obok Heksagonu odkryto skąpe pozostałości studni z epoki hellenistycznej, przypominającej hellenistyczną fontannę obok teatru.
Powiązane artykuły:
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz