Trudno w to uwierzyć, ale najbardziej znane przewodniki po Turcji w ogóle nie wspominają o Stratonikei. Być może nasi Czytelnicy też jeszcze o tym miejscu nie słyszeli. W każdym razie czas naprawić to rażące niedopatrzenie i przyjrzeć się niezwykłym ruinom karyjskiego miasta, które było zamieszkane nieprzerwanie od IV wieku p.n.e. do XX wieku n.e. i w najbliższym czasie może stać się kandydatem do Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jeżeli tak się stanie, to na pewno Stratonikea zyska na popularności, ale straci wiele ze swojego uroku i atmosfery tajemniczości, która towarzyszy podróżnikom podczas spaceru opuszczonymi ulicami miasteczka.

Stratonikea

Rys historyczny

Najdawniejsze wzmianki o osadzie położonej w tych okolicach pochodzą z okresu hetyckiego. Istniejący tu wówczas gród nosił nazwę Atria. Dzięki relacjom Herodota, Strabona i Pauzaniasza wiadomo, że w miejscu, gdzie założone zostało miasto znane jako Stratonikea, istniała wcześniej karyjska osada o nazwie Idrias (lub Chrysaoris czyli 'Złoty Miecz'). Według antycznych przekazów było to pierwsze miasto licyjskie w historii. Wraz z innymi osadami na tych terenach Idrias znalazło się w połowie VI wieku p.n.e. pod kontrolą imperium perskiego.

Agora

Według przeprowadzonego przez Ateny w 425 roku p.n.e. oszacowania, Idrias miało płacić Związkowi Morskiemu roczną składkę w wysokości 6 talentów, co wskazuje na znaczne rozmiary tej osady. W rzeczywistości oszacowanie to pozostało na papirusie, gdyż Idrias nigdy nie dołączyło do Związku i nie płaciło Atenom żadnych trybutów.

Gimnazjon

Stratonikea powstała w początkach III wieku p.n.e. z połączenia kilku lokalnych osad otaczających Idrias i w założeniu miała być głównym miastem Karii. Jej mieszkańcami była mieszanka lokalnej ludności anatolijskiej oraz macedońskich osadników z armii Seleucydów.

Stadion

Nazwa miasta pochodzi od imienia syryjskiej księżniczki Stratonike. Została ona wydana w bardzo młodym wieku za mąż za Seleukosa I Nikatora, jednego z diadochów (czyli następców) Aleksandra Wielkiego. Stratonike urodziła Seleukosowi córkę, ale wkrótce okazało się, że zakochał się w niej syn Seleukosa o imieniu Antioch, urodzony przez poprzednią żonę władcy. Cóż mógł zrobić Seleukos, gdy odkrył, że jego rodzony syn kocha swoją macochę? Niespodziewanie wykazał się duża dozą rozsądku i wspaniałomyślności: rozwiódł się ze Stratonike i oddał ją jako żonę synowi.

Ściana agory

W czasach panowania Seleucydów Stratonikea była członkiem konfederacji miast karyjskich czyli Ligi Chrysaorskiej, o czym świadczy pochodząca z 267 roku p.n.e. inskrypcja. W pobliżu Stratonikei położona była osada Chrysaorium, gdzie na terenie świątyni Zeusa Chrysaoriusa odbywały się posiedzenia Ligi. Drugie ważne sanktuarium religijne w pobliży Stratonikei znajdowało się w Laginie, gdzie oddawano cześć bogini Hekate.

Złote znaleziska ze Stratonikei - ekspozycja muzeum w Milasie

Seleucydzi ozdobili Stratonikeę wieloma wspaniałymi budowlami, ale już około 197 roku p.n.e. miasto dostało się pod kontrolę wyspy Rodos. W 167 roku p.n.e. cała Karia została ogłoszona niezależnym terytorium przez Rzymian. Z tamtego okresu pochodzą monety bite lokalnie aż do połowy III wieku n.e. W 130 roku p.n.e. miasto odegrało centralna rolę w rewolcie skierowanej przeciwko Rzymowi, zakończonej oblężeniem i zdobyciem Stratonikei, której bronił samozwańczy król Aristonicus.

Gimnazjon

W 88 roku p.n.e. Stratonikeę zdobył król Pontu Mitrydates VI Eupator, który założył w mieście swój garnizon, a nawet poślubił córkę jednego ze znaczących obywateli miasta. W 40 roku p.n.e. Stratonikea obroniła się podczas oblężenia przez wojska partyjskie, dowodzone przez Quintusa Labienusa. Miasto pozostało niezdobyte, ale w odwecie Quintus Labienus zniszczył pobliskie sanktuarium w Laginie. Bohaterską postawą Stratonikea zyskała wdzięczność przyszłego cesarza Oktawiana Augusta oraz rzymskiego senatu.

Łaźnie z czasów rzymskich

Szczególnymi względami darzył miasto cesarz rzymski Hadrian, który nawet zmienił jego nazwę na Hadrianopolis. W czasach rzymskich miasto rozkwitało, z tego okresu pochodzą najwspanialsze zachowane budynki: teatr oraz Serapeum czyli świątynia poświęcona egipskiegu bogowi Serapisowi. W okresie największej potęgi w Stratonikei mieszkało przeszło 70 tysięcy osób.

Stela nagrobna gladiatora - ekspozycja muzeum w Milasie

W czasach tureckich na terenie Stratonikei powstała wieś Eskihisar. Po trzęsieniu ziemi w 1958 roku przeniesiono ją nieco dalej na zachód. Celem przenosin było zrobienie miejsca dla powstającej na tym terenie odkrywkowej kopalni węgla brunatnego. Jednak kilka rodzin nadal zamieszkuje domy położone wśród ruin antycznej Stratonikei.

Ulica na terenie Stratonikei

Kopalnia węgla brunatnego przyczyniła się do zniszczenia części nekropolii Stratonikei. Obecnie istnieją plany, według których po wyczerpaniu pokładów węgla kopalnia zostanie zatopiona i przekształcona w jezioro.

Prace archeologiczne

Istnienie antycznego miasta na terenie Eskihisar nigdy nie było tajemnicą. W czasach nowożytnych, już w XVII wieku podróżnicy odwiedzający ten obszar Azji Mniejszej opisywali widoczne ruiny i inskrypcje.

Ulica na terenie Stratonikei

W 1743 roku Richard Pococke w książce A Description of the East, and Some Other Countries opisał teatr, buleuterion i bramę w murach miejskich otaczających Stratonikeę. Pierwsze systematyczne prace archeologiczne na terenie miasta rozpoczęły się w 1977 rok pod kierunkiem Yusufa Boysala. Dzięki nim udało się odsłonić najważniejsze budowle miasta oraz stworzyć pierwszy orientacyjny plan Stratonikei.

Obecnie pracami wykopaliskowymi i restauracyjnymi w Stratonikei kieruje profesor Bilal Söğüt z Uniwersytetu Pamukkale w Denizli. Prace nie są zakończone i ciągle dokonywane są nowe odkrycia, przykładowo w 2010 roku znaleziono święte źródło dostarczające wodę do fontanny na terenie miasta.

W 2012 roku, kiedy odwiedziliśmy Stratonikeę, trwały tam prace wykopaliskowe, w których uczestniczyło 50 naukowców i studentów z 8 uczelni. Badacze koncentrowali się na obszarze teatru, gimnazjonu, nekropolii oraz murów miejskich. W tamtym roku na terenie miasta znaleziono ponad 700 eksponatów, z których wiele trafiło do muzeum w Muğli. Dodatkowo naukowcy zrekonstruowali kolumnadę wzdłuż zachodniej ulicy miasta. Jednocześnie toczyły się starania, aby Stratonikea została w najbliższej przyszłości wpisana na listę kandydatów do Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Znaleziska ze Stratonikei są wystawione w wielu placówkach muzealnych, w tym w Stambule, Bodrum, Milasie i Muğli. Również na terenie samej Stratonikei znajduje się niewielkie muzeum, które posiada w swoich zbiorach wiele ciekawych eksponatów pozyskanych lokalnie.

Inskrypcja na jednym z domów w Stratonikei

Zwiedzanie Stratonikei

Największy atut Stratonikei to niezwykła mozaika budowlana: z opuszczonymi domami tureckimi i zabytkowym meczetem przeplatają się tu budynki z czasów antycznych. Za każdym rogiem ulicznym kryje się kolejna niespodzianka: czy będzie to kamienne domostwo z XIX wieku n.e. czy też hellenistyczny buleuterion? Stratonikea potrafi zaskoczyć nawet doświadczonych wędrowców po anatolijskich atrakcjach historycznych.

Ulica na terenie Stratonikei

Miasto położone jest na równinie pomiędzy wzgórzami, a na wzniesieniu po stronie południowej znajdują się pozostałości ufortyfikowanego akropolu. Rozbudowa Stratonikei w okresie hellenistycznym przebiegała według planu hippodamejskiego, często wówczas wdrażanego na terenie Azji Mniejszej. Pomimo ciągle niewystarczających danych archeologicznych można przypuszczać, że główna aleja miasta przebiegała wzdłuż osi północ-południe, a od niej odchodziły prostopadle ulice tworzące siatkę urbanistyczną.

Stratonikea otoczona była fortyfikacjami, wyznaczającymi teren około jednego kilometra kwadratowego. Mury obronne miały długość 3,5 km oraz szerokość od 2,4 do 3 metrów. Do naszych czasów zachowały się długie odcinki tych umocnień oraz usytuowana w ich północno-wschodnim krańcu forteca z okresu hellenistycznego.

Budowle z okresu hellenistycznego i rzymskiego

Buleuterion, zbudowany w latach 129-130 p.n.e., stylistycznie przypomina swój odpowiednik z Miletu. Wejście do buleuterionu znajduje się po stronie zachodniej. Do naszych czasów zachowały się cztery rzędy siedzisk. Niegdyś budynek ten badacze utożsamiali ze świątynią Serapisa, ale przeciwko tej teorii świadczą odkryte na terenie buleuterionu inskrypcje oraz edykt cesarza Dioklecjana.

Buleuterion

Agora zajmuje duży obszar na zachód od buleuterionu. Należy do pierwszej fazy rozbudowy Stratonikei, z czasów panowania Seleucydów. Agorę otaczał solidny mur, którego fragmenty zachowały się do dzisiaj.

Agora

Teatr został wzniesiony w czasach hellenistycznych na północnym zboczu wzgórza stojącego w południowej części miasta. Jego pojemność szacowana jest na 10 do 15 tysięcy widzów. Teatr jest typowym przedstawicielem stylu greckiego w Azji Mniejszej. Zachowało się 21 rzędów siedzisk oraz wiele greckich inskrypcji.

Teatr

W czasach rzymskich teatr został poddany gruntownej przebudowie, dodano wówczas bogato zdobioną skene.

Teatr

Świątynia położona jest tuż nad teatrem, w lokalizacji górującej nad całym miastem. Stylem świątynia ta jest imitacją jońskiej świątyni Zeusa w Labrandzie, najważniejszym karyjskim sanktuarium antycznym. Nie jest do tej pory wyjaśnione, które bóstwo było czczone w tej świątyni: najprawdopodobniej był to Zeus Chrysaoreus, ale istnieją również teorie, że była to świątynia kultu imperialnego cesarzy rzymskich.

Gimnazjon w Stratonikei to największa tego typu budowla zachowana na terenie Azji Mniejszej. Został zbudowany w II wieku p.n.e. w zachodniej części miasta, w pobliżu murów obronnych. Publiczny charakter tej budowli podkreślają liczne inskrypcje, odnoszące się do odbywających się na jej terenie imprez sportowych oraz wydarzeń o charakterze religijnym.

Gimnazjon

Gimnazjon wyróżnia się ogromnymi rozmiarami: 105 na 180 metrów, niezwykłymi w niewielkim mieście, jakim była Stratonikea.

Gimnazjon

Położona na północ od miasta nekropolia została częściowo zniszczona przez odkrywkową kopalnię węgla brunatnego. Do tej pory na zachowanym terenie nie zostały przeprowadzone wykopaliska, ale o istnieniu cmentarza świadczą widoczne grobowce oraz fragmenty ceramiki rozrzucone na tym obszarze.

Budynki z czasów tureckich

Stratonikea to unikalne miejsce, w którym na stosunkowo niewielkim obszarze można zobaczyć budynki z czasów antycznych, z epoki seldżuckiej oraz z czasów osmańskich. Najważniejsze zabytki tureckie w Stratonikei znajdują się w pobliżu głównego placu dawnej wioski Eskihisar.

Opuszczony dom turecki

Z budynku łaźni tureckiej, datowanego na XIV-XV wiek, czyli na tzw. okres bejlików, zachowały się ściany. Niestety sklepiony dach zawalił się i nie został odbudowany.

Łaźnia z okresu bejlików

Tuż obok łaźni stoi pięknie odnowiony meczet Şaban Ağa Camii. Ten liczący sobie około 500 lat budynek został przebudowany w XIX wieku. Meczet wzniesiono na planie kwadratu o boku długości 15 metrów. Najbardziej przyciąga wzrok jego piękny, drewniany portyk z 8 kolumnami.

Meczet Şaban Ağa Camii

Na terenie Stratonikei znajduje się ponadto dużo dawnych kawiarni i domostw tureckich, pochodzących z XIX i XX wieku.

Opuszczony dom turecki

Informacje praktyczne

Na terenie Stratonikei rozmieszczone są nowe tablice informacyjne, dostarczające wielu informacji zarówno w języku angielskim, jak i po turecku.

Podobno przy wstępie pobierana jest opłata, ale podczas naszej wizyty pod koniec dnia, nikt nie kwapił się do jej pobrania.

Opuszczony dom turecki